Τι είναι η κύφωση

Η λέξη κύφωση (kyphosis) ετυμολογικά προέρχεται από την ελληνική λέξη κυφός (kyphos) που σημαίνει καμπούρα (hump). Η σπονδυλική στήλη, κοιτάζοντας την από εμπρός ή πίσω φυσιολογικά είναι ευθεία σε όλο το μήκος της , όμως κοιτάζοντας την από το πλάι εμφανίζει 4 φυσιολογικά κυρτώματα. Υπάρχει ένα κύρτωμα με το κοίλο προς τα πίσω στον αυχένα (αυχενική λόρδωση), ένα κύρτωμα με το κοίλο προς τα μπροστά στον θώρακα (θωρακική κύφωση), ένα κύρτωμα με το κοίλο προς τα πίσω στην μέση (οσφυϊκή λόρδωση) και ένα κύρτωμα με το κοίλο προς τα εμπρός στο ιερό οστό και στον κόκκυγα.
Συνεπώς, κύφωση στον θώρακα και λόρδωση στην μέση, έχουν όλοι οι άνθρωποι. Υπάρχουν όμως κάποια φυσιολογικά όρια για αυτές τις καμπύλες. Η γωνία της κύφωσης μετριέται, όπως και η σκολίωση, με την μέθοδο Cobb. Κανονικά η κυφωτική γωνία θα έπρεπε να μετρηθεί ακτινολογικά από τον Θ1 σπόνδυλο έως τον Θ12, όμως επειδή στις ακτινογραφίες ποτέ δεν απεικονίζονται ευκρινώς οι σπόνδυλοι από τον Θ3 και επάνω, έχει καθιερωθεί πως η μέτρηση θα πρέπει να γίνεται από τον Θ3 έως τον Θ12. Η κυφωτική γωνία είναι αυτή που σχηματίζεται από την τομή των κάθετων γραμμών που ξεκινούν από την άνω επιφάνεια του σώματος του Θ3 σπονδύλου και την κάτω επιφάνεια του σώματος του Θ12 σπονδύλου αντίστοιχα.

Σύμφωνα με την Scoliosis Research Society (SRS) οι φυσιολογικές τιμές για την κύφωση στον θώρακα είναι από 20 έως 45 μοίρες, ενώ για το Barcelona Scoliosis Physical Therapy School (BSPTS) είναι από 26 έως 46 μοίρες. Οι φυσιολογικές τιμές για την λόρδωση στην μέση είναι ελαφρώς υψηλότερες από 32 έως 56 μοίρες.

Όταν η κυφωτική γωνία είναι περισσότερο από 45 μοίρες, έχουμε υπερκύφωση, η οποία έχει επικρατήσει να λέγεται απλώς κύφωση. Όταν η κυφωτική γωνία είναι λιγότερο από 20 μοίρες, έχουμε υποκύφωση, κάτι που συχνά συνυπάρχει μαζί με την σκολίωση. Η τιμή της κυφωτικής γωνίας πάνω από 45 μοίρες δεν προδικάζει κάποια απαραίτητη παθολογία της σπονδυλικής στήλης που χρήζει θεραπείας, καθώς πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πως η κύφωση στην ενήλικη ζωή τείνει να αυξάνεται φυσιολογικά χρόνο με τον χρόνο. Σημαντικό επίσης είναι όταν εξετάζουμε την σπονδυλική στήλη να προσέχουμε όχι μόνο τις απόλυτες τιμές της κύφωσης και λόρδωσης, αλλά και την αρμονία των δύο κυρτωμάτων. Π.χ. ένα άτομο με κύφωση 42 μοίρες και λόρδωση 32 μοίρες είναι μέσα στα φυσιολογικά όρια, όμως η σπονδυλική του στήλη παρουσιάζει δυσαρμονία των δύο κυρτωμάτων, καθώς η λόρδωση αναμένεται να είναι λίγο μεγαλύτερη της κύφωσης.
Η κύφωση μπορεί να είναι λειτουργική, τύπου Scheuermann ή οστεοπορωτική (λόγω οστεοπορωτικού κατάγματος). Ο συνηθέστερος τύπος που συναντάται είναι η κύφωση τύπου Scheuermann, ειδικότερα σε παιδιά στην φάση της ανάπτυξης στην εφηβεία. Η σωστή διάγνωση βασίζεται στον κλινικό και ακτινολογικό έλεγχο.

Ο κλινικός έλεγχος περιλαμβάνει την αξιολόγηση της στάσης, το τεστ επίκυψης (Adam’s test) και τον έλεγχο της ελαστικότητας της σπονδυλικής στήλης. Στην αξιολόγηση της στάσης, τα άτομα που πάσχουν από κύφωση εμφανίζουν χαλαρή στάση, με τους ώμους σε έσω στροφή, συχνά προτεταμένο το κεφάλι προς τα εμπρός και συνήθως αυξημένη λόρδωση στην μέση. Κατά το τεστ επίκυψης, στην κύφωση τύπου Scheuermann παρατηρείται εμφανής ύβος στην πλάτη (καμπούρα), ενώ στην λειτουργική κύφωση όχι. Στην κύφωση τύπου Scheuermann κλινικά παρατηρείται σημαντική δυσκαμψία της σπονδυλικής στήλης. Χαρακτηριστικό είναι πως στην λειτουργική κύφωση κατά το τεστ επίκυψης, το άτομο που έχει λειτουργική κύφωση όταν του ζητηθεί να ισιώσει την πλάτη του αυτό είναι εφικτό, ενώ στην κύφωση τύπου Scheuermann αυτό είναι ανέφικτο, λόγω της δυσκαμψίας.

Ο ακτινολογικός έλεγχος για την κύφωση περιλαμβάνει μία προφίλ ακτινογραφία, βάση της οποίας μετριέται και η κυφωτική γωνία. Στην κύφωση τύπου Scheuermann, κατά τον ακτινολογικό έλεγχο παρατηρείται δυσμορφία των σπονδύλων, με σφηνοειδή παραμόρφωση τουλάχιστον 3 συνεχόμενων σπονδύλων και παρουσία όζων του Schmorl (Schmorl nodes), ενώ στην λειτουργική κύφωση όχι.

Είναι απαραίτητο κατά την διάγνωση της κύφωσης να γίνει διαχωρισμός, μεταξύ λειτουργικής και τύπου Scheuermann, ώστε να συσταθεί η κατάλληλη θεραπεία. Όταν πρόκειται για λειτουργική κύφωση θα πρέπει να συστήνονται μόνο ειδικές ασκήσεις για την κύφωση και όχι κηδεμόνας, ενώ όταν υπάρχει κύφωση τύπου Scheuermann και το παιδί βρίσκεται σε στάδιο ανάπτυξης Risser 0-3, τότε μαζί με τις ειδικές ασκήσεις για την κύφωση πρέπει να εφαρμόζεται και κηδεμόνας. Η άσκοπη θεραπεία (overtreatment) με τον κηδεμόνα σε ένα παιδί προκαλεί σοβαρά ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα και πρέπει να αποφεύγεται.

Λειτουργική κύφωση

Η λειτουργική κύφωση (postural kyphosis) αναφέρεται στην κύφωση λόγω κακής στάσης. Η διαφορική διάγνωση από την κύφωση τύπου Scheuermann γίνεται κλινικά και ακτινολογικά. Κλινικά, στην λειτουργική κύφωση παρατηρείται χαλαρή στάση, όμως στο τεστ επίκυψης (Adam’s test) δεν παρουσιάζεται ύβος στην πλάτη, ενώ δεν παρατηρείται σημαντική δυσκαμψία όπως στην κύφωση τύπου Scheuermann. Ακτινολογικά, στην λειτουργική κύφωση παρατηρείται κυφωτική γωνία μεγαλύτερη από 45 μοίρες, χωρίς όμως σφηνοειδή παραμόρφωση των σπονδύλων όπως στην κύφωση τύπου Scheuermann. Η σωστή διάγνωση είναι απαραίτητη ώστε να ληφθεί η σωστή απόφαση για την θεραπεία της κύφωσης.
Συνήθως τα άτομα τα οποία παρουσιάζουν λειτουργική κύφωση είναι παιδιά στην εφηβική ηλικία, τα οποία περνούν αρκετές ώρες καθημερινά σε μία κακή στάση ή ενήλικες οι οποίοι λόγω τρόπου ζωής ή εργασίας αποκτούν μια κυφωτική στάση. Ειδικότερα στις μέρες μας, όπου τα παιδιά δεν αθλούνται τόσο πολύ, λόγω της παρατεταμένης χρήσης υπολογιστών, κινητών και ηλεκτρονικών παιχνιδιών, αλλά και λόγω του επιβαρυμένου προγράμματος με σχολεία φροντιστήρια κτλ., εμφανίζουν αρκετά υψηλά ποσοστά λειτουργικής κύφωσης. Στα παιδιά, σε αντίθεση με τους ενήλικους, τις περισσότερες φορές δεν υπάρχει πόνος.

Αντιμετώπιση

Η λειτουργική κύφωση είναι εύκολα αναστρέψιμη με την εφαρμογή ενός κατάλληλου προγράμματος άσκησης. Η θεραπεία της συνίσταται από ειδικές ασκήσεις, όπως με τις μεθόδους Schroth και SEAS, που βασίζονται στην αυτοδιόρθωση της στάσης, στην επιμήκυνση της σπονδυλικής στήλης και στην εκπαίδευση διατήρησης μιας διορθωμένης στάσης στις καθημερινές δραστηριότητες. Το πρόγραμμα των ασκήσεων μπορεί να περιλαμβάνει και καποιες πιο απλές ασκήσεις, γενικότερης ενδυνάμωσης (κοιλιακούς και ραχιαίους) ή διατάσεις για τους θωρακικούς μύες, ακόμα και κάποιες ασκήσεις από γιόγκα ή pilates. Η τροποποίηση κάποιων καθημερινών δραστηριοτήτων και η υιοθέτηση μιας σωστής στάσης είναι καθοριστικής σημασίας. Τα παιδιά εκτός από το ειδικό πρόγραμμα ασκήσεων ενθαρρύνονται να συμμετέχουν και σε όποιο άθλημα επιθυμούν, χωρίς κανέναν περιορισμό. Η κολύμβηση και ειδικότερα το ύπτιο στυλ, λόγω της τεχνικής του, αποτελεί μια καλή επιλογή.

Κύφωση τύπου Scheuermann (Εφηβική Κύφωση)

Η νόσος του Scheuermann περιγράφηκε πρώτη φορά από τον Holger Scheuermann το 1920, αναφέροντας πως αποτελεί μία πάθηση που θα μπορούσε κλινικά και ακτινολογικά να διαχωρίσει την κύφωση σε λειτουργική (λόγω κακής στάσης) και σε οργανική ή τύπου Scheuermann. Στην κύφωση τύπου Scheuermann παρατηρείται μια αναπτυξιακή δυσμορφία των σπονδύλων, κατά την οποία η πρόσθια επιφάνεια του σώματος του σπονδύλου αναπτύσσεται λιγότερο από την οπίσθια, με συνέπεια οι σπόνδυλοι να αποκτούν ένα σφηνοειδές σχήμα. Η κύφωση Scheuermann συνιστά τον συνηθέστερο τύπο κύφωσης, ενώ είναι και η δεύτερη πιο συχνή πάθηση της σπονδυλικής στήλης, μετά την Εφηβική Ιδιοπαθή Σκολίωση. Εμφανίζεται σε ποσοστό 0,4 – 8,3%, κυρίως στις ηλικίες μεταξύ 12 και 15 ετών, όπου είναι η περίοδος ραγδαίας οστικής ανάπτυξης, με λίγο μεγαλύτερη αναλογία σε αγόρια (2:1).
Η διάγνωση της κύφωσης τύπου Scheuermann γίνεται κλινικά και ακτινολογικά.

Κατά τον κλινικό έλεγχο παρατηρούνται:

• Χαλαρή εικόνα στάσης, με τους ώμους να πέφτουν εμπρός και σε έσω στροφή
• Δυσκαμψία της σπονδυλικής στήλης
• Εμφανής ύβος στην πλάτη κατά το τεστ επίκυψης (Adam’s test)
• Αδυναμία ενεργητικής έκτασης της πλάτης κατά το τεστ επίκυψης
• Συχνή απώλεια ελαστικότητας στους οπίσθιους μηριαίους μύες
• Συνήθως αύξηση της λόρδωσης στην μέση και προτεταμένη θέση κεφαλής (head protraction)
• Πόνος υπάρχει σε ποσοστό 20%-60%

Κατά τον ακτινολογικό έλεγχο παρατηρούνται:

• Γωνία Cobb > 45 μοίρες, η μέτρηση γίνεται από τον Θ3 έως τον Θ12 σπόνδυλο (κάποιες φορές πάντως μπορεί να υπάρχει Scheuermann και με γωνία <45 μοίρες)
• Σφηνοειδής παραμόρφωση τουλάχιστον 3 συνεχόμενων σπονδύλων. Η σφηνοειδής παραμόρφωση των σπονδύλων θα πρέπει να είναι το λιγότερο 5 μοίρες για τον καθένα
• Αλλοιώσεις στις άνω και κάτω επιφάνειες των σπονδυλικών σωμάτων (irregular end-plates)
• Schmorl nodes (Όζοι του Scmorl). Οι όζοι του Schmorl είναι το αποτέλεσμα της διείσδυσης του πηκτοειδή πυρήνα στο σπογγώδες σπονδυλικό σώμα
• Ορατό στένεμα των μεσοσπονδυλίων διαστημάτων

Η διαφορική διάγνωση της κύφωσης τύπου Scheuermann από την λειτουργική κύφωση, που αποτελεί καθαρά μυϊκό πρόβλημα και οφείλεται στην κακή στάση, είναι υψίστης σημασίας για τον καταρτισμό του κατάλληλου θεραπευτικού προγράμματος και γίνεται κλινικά και ακτινολογικά. Στην λειτουργική κύφωση η γωνία Cobb μπορεί να είναι μεγαλύτερη από 45 μοίρες, όμως δεν υπάρχει σφηνοειδής παραμόρφωση των σπονδύλων και όζοι του Schmorl, ενώ κλινικά δεν υπάρχει η χαρακτηριστική δυσκαμψία της σπονδυλικής στήλης που συναντάται στην κύφωση τύπου Scheuermann.
Υπάρχουν τρεις τύπου κύφωσης τύπου Scheuermann:

• Η θωρακική κύφωση (Type I), κατά την οποία ο κορυφαίος σπόνδυλος (Apex vertebra) συνήθως είναι μεταξύ Θ7 και Θ9 σπονδύλου. Αυτός είναι ο συντριπτικά συνηθέστερος τύπος κύφωσης Scheuermann.
• Η θωρακοοσφυϊκή κύφωση (Type II), κατά την οποία ο κορυφαίος σπόνδυλος συνήθως είναι μεταξύ Θ10 και Θ12 σπονδύλου.
• Η οσφυϊκή κύφωση, όταν οι παραμορφωμένοι σπόνδυλοι και οι όζοι του Schmorl εμφανίζονται στους οσφυϊκούς σπονδύλους.

Αντιμετώπιση

Η αντιμετώπιση της κύφωσης τύπου Scheuermann είναι ως επί το πλείστον συντηρητική, με την χρήση κηδεμόνα και ειδικών ασκήσεων για την κύφωση. Σε αντίθεση με την σκολίωση, όπυ η φυσική εξέλιξη της πάθησης έχει μελετηθεί διεξοδικά, η φυσική εξέλιξη της κύφωσης τύπου Scheuermann είναι απροσδιόριστη και δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα που να επιτρέπουν την πρόγνωση της εξέλιξης της. Εντούτοις, στους κύκλους των διεθνών επιστημονικών κοινοτήτων ο θεραπευτικός ρόλος του κηδεμόνα είναι αναμφισβήτητος. Η Scoliosis Research Society (SRS) στις οδηγίες της για την θεραπεία της κύφωσης τύπου Scheuermann αναφέρει ρητά πως ο κηδεμόνας πρέπει να εφαρμόζεται μόνο σε παιδιά με γωνία Cobb 55 – 80 μοίρες και όταν το παιδί δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα την οστική του ανάπτυξη, δηλαδή σε στάδιο ανάπτυξης Risser 0-3. Σε κάποιες περιπτώσεις που έχει γίνει έγκαιρη διάγνωση και η γωνία της κύφωσης δεν έχει μεγαλώσει αρκετά και δεν υπάρχει σημαντική δυσκαμψία, ένα πρόγραμμα Ειδικών Ασκήσεων για την Κύφωση ίσως να είναι αρκετό να μην χρειαστεί η εφαρμογή κηδεμόνα. Το ωράριο εφαρμογής του κηδεμόνα μπορεί να ποικίλλει από 16 έως 22 ώρες την ημέρα. Ο μέσος χρόνος εφαρμογής του κηδεμόνα είναι περίπου 2 χρόνια, ενώ πρέπει να αφαιρείται μειώνοντας σταδιακά το ωράριο, κατά το στάδιο του απογαλακτισμού από τον κηδεμόνα (brace weaning phase).

Schroth method για κύφωση

Η μέθοδος Schroth περιλαμβάνει ειδικές ασκήσεις για την αντιμετώπιση της κύφωσης. Όταν υπάρχει κύφωση, λόγω της αλλαγής της μορφολογίας της σπονδυλικής στήλης, παρατηρούνται:

• Χαλάρωση των μυών της πλάτης, λόγω της παρατεταμένης παραμονής τους σε μια θέση διάτασης
• Αδυναμία των εν τω βάθει στηρικτικών μυών της σπονδυλικής στήλης να διατηρήσουν μια σωστή στάση σώματος
• Βράχυνση των πρόσθιων μυών του θώρακα
• Έσω στροφή των ώμων
• Πρόσθια μετατόπιση της κεφαλής, με απώλεια της φυσιολογικής λόρδωσης του αυχένα και συχνός ευθειασμός της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης
• Συχνή αύξηση της λόρδωσης στην μέση, αντιρροπιστικά της αύξησης της κυφωτικής γωνίας στον θώρακα
• Δυσκαμψία της σπονδυλικής στήλης, ειδικότερα στην κύφωση τύπου Scheuermann
• Συχνή απώλεια ελαστικότητας των οπίσθιων μηριαίων μυών
• Πόνος κυρίως στην πλάτη, στο ύψος του θώρακα, που κάποιες φορές επεκτείνεται στην μέση ή τον αυχένα

Με τις ασκήσεις της μεθόδου Schroth επιτυγχάνονται:

• Βελτίωση της δυσκαμψίας της σπονδυλικής στήλης
• Ελάττωση ή εξαφάνιση του πόνου
• Διόρθωση της «χαλαρής» στάσης
• Εκπαίδευση διατήρησης των διορθώσεων στις καθημερινές δραστηριότητες
• Ελάττωση ανομοιόμορφων φορτίσεων στις σπονδυλικές αρθρώσεις
• Βελτίωση της κινητικότητας των πλευρών και της έκπτυξης του θώρακα μέσα από τον ειδικό τρόπο αναπνοής
• Μυϊκή ενδυνάμωση σε θέση διόρθωσης
• Βελτίωση της ελαστικότητας του μυϊκού συστήματος, κυρίως των θωρακικών και των ισχιοκνημιαίων μυών
• Βελτίωση της κινητικότητας της ωμικής ζώνης

Σύμφωνα με το Barcelona Scoliosis Physical Therapy School (BSPTS) οι βασικές αρχές των διορθώσεων (Principles of Correction) στις ασκήσεις για την αντιμετώπιση της κύφωσης τύπου Scheuermann είναι οι ακόλουθες:

• Διόρθωση της οβελιαίας ανισορροπίας της λεκάνης (Correction of the sagittal imbalance - 1st pelvic correction)
• Επιμήκυνση της σπονδυλικής στήλης με σταθερή την λεκάνη και ταυτόχρονη εγκάρσια έκπτυξη του θώρακα (1st principle of correction: Self-elongation from a stable pelvis in the sagittal plane + transversal expansion)
• Οβελιαίος ευθειασμός (2nd principle of correction: Sagittal straightening)
• Διορθώσεις στο μετωπιαίο επίπεδο (3rd principle of correction: Frontal plane correction, symmetric shoulder traction)
• Έκπτυξη του θώρακα και των πιεσμένων τμημάτων του σώματος μέσα από τον μηχανισμό της αναπνοής (4th principle of correction: Contention-Expansion by breathing mechanics)
• Μυϊκή ενεργοποίηση σε μία σταθερή διόρθωση (5th principle of correction: Muscle activation in a stable correction, tension of 12 seconds)

Οι ειδικές ασκήσεις της μεθόδου Schroth για την κύφωση είναι ιδιαιτέρως δυναμικές και δεν έχουν σχέση με τις ασκήσεις γενικότερης γυμναστικής. Πρέπει πάντα να συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα θεραπείας της κύφωσης τύπου Scheuermann, για να αντιμετωπιστεί η δυσκαμψία και να εκπαιδευτεί το άτομο στην διατήρηση της διορθωμένης στάσης κατά τις καθημερινές δραστηριότητες του. Εντούτοις, οι ασκήσεις της μεθόδου Schroth φαίνονται ωφέλιμες και σε περιπτώσεις λειτουργικής κύφωσης, παρότι δεν κρίνονται πάντα απολύτως απαραίτητες.